'इकीगाय' या जपानी शब्दाचा मूळ अर्थ स्वतःच्या अस्तित्वामागील कारणे असा होतो. आपला जन्म नेमका कोणत्या उद्देशासाठी झाला आहे ? हे उलगडणारी संकल्पना म्हणजेच 'इकीगाय' फॉर्म्युला. जपानी लोकांच्या आनंदी आणि दीर्घायुषी जीवनाचे रहस्य या 'इकीगाय' फॉर्म्युल्यात दडलेले आहे असं विद्वान लोक मानतात.
परवा एका डॉक्टर मित्राकडे त्याची मुलाखत घ्यायला गेलो होतो. तेंव्हा डॉक्टरांची मुले डॉक्टरच कशी होतात ? किती टक्के मुले वेगळ्या क्षेत्रात करिअर करायचं धाडस दाखवतात, याविषयावर चर्चा सुरू झाली. त्यावेळी त्या डॉक्टर मित्राने तुला ‘इकीगाय’ फॉर्म्युला माहिती आहे का ? असा प्रश्न मला केला. कॉलेजमध्ये असताना ‘मी कोण ?’चा शोध घेणारे तत्वज्ञानी पुस्तक वाचल्याचे आठवत होते. तत्वज्ञान समजायला फार कठीण असतं. त्यातील विश्लेषण अतिशय कंटाळवाणे असते बहुदा त्यामुळेच ‘मी कोण ? या अस्तित्वाची जाणीव करून देणाऱ्या विषयाचे आकर्षण वाटले नसावे. त्याकाळातच आत्म्याशी संवाद साधण्यासाठी ‘प्लॅंचेट’ शिकण्याचा रात्र-रात्र जागून प्रयत्न देखील केला होता. तेंव्हाच ‘इकीगाय’ हा शब्द कुणाच्या तरी तोंडून ऐकला होता. हाच शब्द पुन्हा खूप वर्षांनी डॉक्टर मित्राच्या तोंडून ऐकला. त्यामुळे त्याबद्दल उत्सुकता ताणली गेली. तर इकिगायचा फॉर्म्युला काय सांगतो…..आपल्या जन्माचे उद्दीष्ठ शोधताना चार प्रमुख गोष्टींवर आपले लक्ष केंद्रित करायचे. १) तुम्हाला सर्वात जास्त काय करायला आवडते म्हणजे तुमची पॅशन कोणती ? २) कोणती गोष्ट तुम्ही उत्तम प्रकारे करू शकता म्हणजे तुमचं प्रोफेशन कोणतं ? ३)कोणत्या गोष्टींद्वारे तुम्ही पैसे कमावू शकता म्हणजे तुमचं व्होकेशन कोणतं ? ४) जगाला तुमच्याकडून काय हवं आहे म्हणजे तुमचं मिशन कोणतं ? या चार प्रमुख प्रश्नांत किमान दोन उत्तरे जरी समान मुद्यांची आली तरी तेच तुमचं इकीगाय आहे असं समजायचं. डॉक्टर मित्राने मला हे समजून सांगितल्यावर डॉक्टरांची मुले डॉक्टरच का होतात हे जरी मान्य करावे लागले असले तरी काही प्रश्न मनात आजही रेंगाळत आहेत.
स्वतःच्या अस्तित्वाचा प्रश्न जसा शिक्षित माणसांना पडत असतो तसा तो गरीब माणसांना पडत नसावा का ? हातगाडी ओढणाऱ्या कष्टकरी हमालाची आवड ही हातगाडी ओढण्याची असू शकते का ? त्याच प्रोफेशन हमाली असेल का ? त्याचा हमाली हा व्यवसाय होवू शकतो का ? आणि जगाला काहीतरी देण्यासारखं त्याच्याकडे काय असू शकतं ? गरिबी आणि उपासमारी शिवाय त्याच्याकडे दुसरं काय असणार ? मग तेच त्याचं मिशन असावं का ? बरं यापेक्षा वेगळी आवड म्हणजेच पॅशन तो कोणती ठेवू शकतो. त्याचं प्रोफेशन, व्होकेशन आणि मिशन वेगळं काय असू शकते ? त्याला आनंदी आणि सुखी जीवन जगण्याची स्वप्ने पडत नसावीत का ? सुखी होण्याची आवड त्याच्यात नसावी का ? मग ती आवड त्याचा व्यवसाय का बनू शकत नसावा. सर्वात शेवटी जगाला काहीतरी देण्यासाठी त्याच्याकडे दुःख आणि कष्टाशिवाय काय असू शकते. मग त्यांच्यासाठी आनंदाचा इकीगाय फॉर्म्युला कोणता असावा…?
:- मुकुंद मधुकर हिंगणे.
